Jak to jest nie znać prostej odpowiedzi na pytanie: „Kim jesteś?”. Polak mały? Nie, chyba jednak nie. Jak to jest wśród Szwajcarów czuć się Polakiem, a wśród Polaków Szwajcarem? Tak, Panie, Panowie, przedstawiam Wam dzieci trzeciej kultury. Nie, nie dzieci trzeciego świata. Nie dzieci z trzeciej ręki. Jeśli jesteś emigrantem i masz dziecko, które chodzi do lokalnej szkoły/przedszkola, to mowa właśnie o nim. Tak, oczywiście, odpowiesz – przecież moje dziecko jest Polakiem – w domu rozmawiamy po polsku, polska rodzina, polskie tradycje – i na pewno do Polski kiedyś wrócimy. Albo odwrotnie – nie mi to oceniać – moje dziecko jest Szwajcarem, a od Polski się odcinamy. Jakkolwiek byście sobie życzyli, Wasze dzieci nigdy nie będą w pełni Polakami lub w pełni Szwajcarami. Są one dziećmi trzeciej kultury.

Ten termin został uknuty przez amerykańską antropolog Beth Hill Useem w latach 50-tych poprzedniego wieku. Na początku opisywał on dzieci misjonarzy, naukowców, dyplomatów i biznesmenów zawieszone gdzieś pomiędzy kulturą kraju, z którego pochodziły (to ta pierwsza kultura), a kulturą kraju emigracji (to ta druga kultura). Jak się zapewne domyślacie, emigranckie dzieci nie przyjmowały w pełni kultury kraju pochodzenia, ani kultury kraju emigracji, tylko łączyły ich elementy stając się tzw. „dziećmi trzeciej kultury”. Dzisiaj ten termin opisuje wszystkie nasze emigranckie dzieci – a jak mówią statystyki – jest ich sporo na całym świecie.

Charakterystyka dzieci trzeciej kultury

Niektórzy mówią, że są przyszłością globalnego świata. Niezwykle elastyczne, otwarte, tolerancyjne, zwykle dwu- i więcej-języczne. Z łatwością się adaptują, bardzo szybko się uczą, bezbłędnie poruszają się pośród różnych kultur. Najczęściej są bardzo kreatywne i pomysłowe. To idealni przyszli dyplomaci, pracownicy międzynarodowych korporacji – dzieci świata, obywatele planety Ziemia…

Problemy z tożsamością

Wydaje się, że recepta na „bardziej dostosowanego” do współczesnego świata młodego człowieczka to wyjazd rodziców za granicę. Jednak, jak to w życiu, nic nie jest tak proste. Co tracą takie dzieci? Przede wszystkim jednoznaczne poczucie tożsamości. Ja, mimo że dobrze czuję się w międzynarodowym towarzystwie, porozumiewam się kilkoma językami obcymi i mam otwarty i ciekawski umysł, bez wahania i z dumą na pytanie, kim jesteś, odpowiem: „Polką!”. Dzieci trzeciej kultury zwykle będą miały problem z odpowiedzią na to proste pytanie: „Kim jesteś?” „Skąd jesteś?”. Hmmmm… „Urodzony w Devon w Anglii, mama Polka i tata Australijczyk zamieszkały w Stanach, z podwójnym paszportem, od sześciu lat zamieszkały w Szwajcarii.” „A kim się czujesz?”. To pytanie jest podwójnie trudne, ponieważ dzieci trzeciej kultury nie czują się w pełni ani Polakami ani Szwajcarami. Jak to wygląda w praktyce? W Szwajcarii dzieci trzeciej kultury nie czują się mentalną częścią narodu. Są bardzo dobrze dostosowane, ale gdzieś tam w sercu czują, że tutaj nie należą. I często z tęsknotą wracają do kraju swoich rodziców – do Polski, jak do swojego kraju. Tam zaś stwierdzają, że to nie jest to… To zjawisko zostało opisane przez psychologów jako „fatamorgana kotwicy”. Dzieci trzeciej kultury czują, że gdzieś przynależą, ale jest to zawsze gdzieś indziej niż w miejscu, w którym właśnie się znajdują.

Rozkminy młodego obywatela świata

Powyższe rozważania nad tożsamością przedstawiłam niemal jak schizofreniczne zagwozdki wymagające pomocy co najmniej psychoanalityka i wywołujące poczucie winy u rodziców-emigrantów. Nic z tego. Dzieciaki, a później dorastający obywatele świata powyższą dwoistość wartości, kultur i tożsamości przyjmują jako coś naturalnego i w większości znakomicie sobie z tym radzą. Jasne, że nie czują się częścią całości a najlepiej czują się z innymi dzieciakami trzeciej kultury, ale ze względu na łatwość w adaptacji nie jest to najczęściej dla nich problemem.

Psiaki a nie kociaki!

Szczególnie wśród słabo wykwalifikowanych emigrantów z Wysp Brytyjskich pokutuje jeszcze bardzo szkodliwe twierdzenie, że dzieci nie poradzą sobie za granicą. Rodzice przenoszą swoje lęki i kompleksy na swoje dzieci i zostawiają je z dziadkami w kraju, podczas gdy sami dbają o ich wychowanie i utrzymanie „na odległość”. Oczywiście rodzice wszystko to robią z jak najlepszymi intencjami – traktując swoje potomstwo jak kocięta – które przywiązują się przede wszystkim do swojego miejsca. Podczas gdy dzieci są jak psiaki – nie jest ważne, gdzie mieszkają, byle jak najbliżej swoich rodziców. To dorośli mają problemy z adaptacją – dzieci najczęściej już po roku w nowej szkole zaczynają poprawiać akcent swoich rodziców.

Co ciekawe, dla emigranckich dzieci, szczególnie tych, których rodzice często się przeprowadzają,  „dom” to nie jest pojęcie materialne. To nie są cztery ściany i komin, tylko obecność najbliższych osób. Dzieci trzeciej kultury „wracają do domu”, zawsze wtedy, gdy jadą do rodziców, nawet wtedy, gdy Ci rodzice właśnie przebywają w hotelu w Wietnamie.

A jak tam Wasze dzieci trzeciej kultury?