9 lutego 2020 roku Szwajcarzy zdecydują w referendum ogólnokrajowym, czy dyskryminacja ze względu na orientację seksualną będzie karana. Obecnie szwajcarski kodeks karny uznaje za przestępstwo wyłącznie dyskryminację rasową, etniczną i religijną. 14 grudnia 2018 roku parlament przegłosował, że do tego przepisu dołączy ochrona przed homofobią jak w Austrii, Holandii, Danii i Francji. Jednak w Szwajcarii każda zmiana prawa może być oddana pod referendum – wystarczy tylko zebrać 50 tysięcy podpisów w 100 dni, co nie jest trudne w tak zaangażowanym społeczeństwie. Tak też się stało w tym wypadku. Komitet referendalny stworzony przez ultrakonserwatywne grupy (niereprezentowaną w parlamencie Federalną Unię Demokratyczną i młodych partii SVP) oświadczył, że wprowadzane przepisy uderzają w wolność słowa, a osoby homo- i biseksualne nie potrzebują specjalnej ochrony. Kto ma rację? Zanim wejdę trochę głębiej w temat referendum, chciałabym odmalować jego tło – obecną sytuację osób nieheteroseksualnych w Szwajcarii.

Tolerancyjna Szwajcaria

Szwajcarzy, mimo że można ich uznać za konserwatywny naród, dawno już przepracowali temat LGBT+. Osoby nieheteroseksualne są częścią społeczeństwa, nie żyją w gettach wielkich miast i nie muszą ukrywać się w życiu profesjonalnym i osobistym. Moi koledzy są członkami lokalnego Koła Gospodyń Wiejskich, w lozańskim Manorze (takiej szwajcarskiej Sephorze) pracuje kolorowy jak ptak transseksualista, który dobierze odcień podkładu jak nikt inny, a w kurorcie narciarskim Arosa co roku odbywa się Gay Ski Week, wydarzenie, z którym bardzo silnie (i oficjalnie) flirtuje wielki biznes. Czy kogoś jeszcze tu rusza temat LGBT+? Z okazji referendum szwajcarska telewizja RTS Un przeprowadziła wielce szokujący eksperyment. Za parą spacerujących za rękę mężczyzn szła osoba z ukrytą kamerą. Rezultat? Kilka dłuższych spojrzeń. Nuda!

Czy osoby LGBT+ mają takie same prawa jak osoby heteroseksualne?

Jeszcze nie całkiem, ale Szwajcaria idzie w tym kierunku. Co prawda małymi kroczkami i po szwajcarsku intensywnie debatując, dyskutując i głosując, ale nieprzerwanie i konsekwentnie. Homoseksualizm przestał być karany w 1942 roku. Od 2007 roku obowiązuje ustawa o związkach partnerskich, a prace nad rozszerzeniem instytucji małżeństwa na pary jednopłciowe są na bardzo zaawansowanym etapie. Według sondaży, małżeństwo dla wszystkich popiera 75% Szwajcarów, włączając w to przedstawicieli kościoła ewangelicko – reformowanego. Związki jednopłciowe nie mogą adoptować dzieci, ale mogą to zrobić single bez względu na orientację seksualną.

Osoby LGBT+ mogą służyć w wojsku i od 1992 roku akty homoseksualne nie jest wpisane jako przestępstwo do wojskowego kodeksu karnego. W zeszłym roku po raz pierwszy w wojskowej historii Szwajcarii (przynajmniej otwarcie) dowódcą batalionu została osoba transseksualna. Obecnie trwają prace nad ułatwieniami w kwestii zmiany płci, a także zezwolenia na oddawanie krwi przez osoby homoseksualne (teraz jest to ograniczone).

Terapia konwersji orientacji seksualnej dla osób niepełnoletnich jest nielegalna, choć takie przypadki są rozpatrywane indywidualnie przez sądy. W 2018 roku wybuchł skandal, gdy wyszła na jaw sprawa genewskiego homeopaty, który miał w swojej ofercie leczenie homoseksualizmu twierdząc, że ten jest jak alergia. Sprawa jest obecnie wyjaśniana.

Dyskryminacja – to w końcu jest czy jej nie ma?

W drugim paragrafie odmalowałam Szwajcarię jako raj dla mniejszości seksualnych, co faktycznie tłumaczyłoby argumenty przeciwników ustawy antydyskryminacyjnej. W końcu po co chronić kogoś, kto nie jest dyskryminowany? Niestety, jak dowodzi choćby końcówka poprzedniego paragrafu, to nie jest takie oczywiste.

W Szwajcarii dość regularnie wybuchają skandale na tle homofobii. Różnica między naszymi krajami jest jednak znacząca: w Szwajcarii dyskryminacja pod względem orientacji seksualnej jest tak wyjątkowa, że kłuje w oczy, i owszem, wywołuje skandal. W Polsce dyskryminacja i mowa nienawiści są tak powszechne, że łatwiej z nimi przejść do porządku dziennego.

O tym, że osoby nieheteroseksualne nie mają tu z górki dowodzą badania przeprowadzone w 2018 roku w Neuchatel. 10% dziewczynek i 5% chłopców z ankietowanych 14 i 15-latków określiło swoją orientację jako nieheteroseksualną. Spośród nich 37% doświadczyło agresji fizycznej, 25% dokuczania, a 7% dyskryminacji ze strony nauczycieli.

Nie tylko dzieci nie rozumieją inności. Szwajcarzy przyznają (choć niechętnie, bo to niepoprawne politycznie), że mają problem z imigrantami z krajów muzułmańskich i katolickich. Dla uchodźców prowadzone są specjalne kursy międzykulturowe. Nie ma jednak sposobu, żeby nauczyć emigrantów zarobkowych szwajcarskiej tolerancji…

Wolność słowa a równe prawa dla wszystkich

Nie dziwię się, że głównym argumentem ultrakonserwatywnych grup jest zagrożenie dla wolności słowa, a nie walka z równymi prawami osób nieheteroseksualnych. Jak pokazują sondaże, Szwajcarzy mają już wyrobione zdanie na ten temat i tą kartą nie da się niczego ugrać. Natomiast temat wolności słowa nadal wywołuje kontrowersje.

Bo owszem, projekt ustawy przewiduje karanie za dyskryminację, ale gdy ta występuje w przestrzeni publicznej. W zaciszu domowym i na kawie ze znajomymi nadal będzie można uprawiać cały wielki areał swojej homofobii. Obraźliwe i dyskryminujące opinie mają być zakazane, ale debata przy użyciu uzasadnionych argumentów, nawet gorących, dozwolona. To w końcu Szwajcaria, gdzie wolność słowa była zawsze szanowana. Gdzie jest jednak czytelna granica między karaną homofobią a legalnym wyrażaniem swoich poglądów? Gdzie jest granica między publicznym, a prywatnym? Czy opinie wyrażone pod postem w zamkniętej facebookowej grupie tylko dla znajomych to już przestrzeń wspólna czy jeszcze domowe zacisze? Zdaje się, że jeśli ustawa przejdzie w referendum, sądy będą miały pełne ręce roboty.

Wolność słowa jest istotą demokracji, nawet jeśli te dwa ideały nie współpracują. Jeśli zamkniemy usta krytyce i uciszymy opozycję, demokracja umrze. Ale jak w takim razie ochronić najsłabszych i dać im te same prawa?

Sondaże

Najnowsze sondaże pokazują, że znacząca większość Szwajcarów jest za ustawą antydyskryminacyjną. Czy to znaczy, że niedługo w Szwajcarii homofobia tak jak rasizm będzie podlegała karze pozbawienia wolności do lat 3 lub/i grzywny? Szwajcarzy zdecydują o tym 9 lutego w referendum.

Źródła: w tekście.